Hộ kinh doanh cần thay đổi để thích nghi

Từ ngày 1-6, theo Nghị định 70/2025/NĐ-CP, cá nhân, hộ kinh doanh nộp thuế khoán với doanh thu từ 1 tỉ đồng/năm trở lên bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử được khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối với cơ quan thuế. Quy định này nhằm tăng cường minh bạch trong hoạt động kinh doanh, nhưng đồng thời cũng khiến không ít hộ kinh doanh rơi vào tình trạng lo ngại và có phần lúng túng trong việc triển khai thực hiện.

Không nhận chuyển khoản cho yên tâm!?

Nhiều tiểu thương, hộ kinh doanh nhỏ lẻ đã "truyền tai nhau" cách tránh rắc rối bằng việc không nhận thanh toán qua chuyển khoản, chỉ chấp nhận tiền mặt. Lý do chính được đưa ra là sợ cơ quan thuế căn cứ vào tổng giao dịch chuyển khoản để xác định doanh thu thật, từ đó dẫn đến việc truy thu hoặc áp mức thuế cao hơn thực tế.

Chị Thu Hồng, chủ một cửa hàng tạp hóa tại TP Thủ Đức (TP HCM), cho biết đã dừng nhận chuyển khoản kể từ ngày 1-6. "Nhiều khách mua hàng chỉ vài chục ngàn đồng nhưng chuyển khoản dư đến vài triệu rồi nhờ tôi trả lại bằng tiền mặt. Nếu sau này cơ quan thuế căn cứ tổng giao dịch tài khoản để tính thuế, tôi có thể bị ghi nhận doanh thu sai, trong khi lãi mỗi món hàng chỉ vài ngàn đồng. Nên thôi, không nhận chuyển khoản cho yên tâm. Nếu ai thật sự cần chuyển thì phải chuyển đúng số tiền, không được chuyển dư" - chị Hồng phân trần.

Các tiểu thương kinh doanh tại chợ Bến Thành, quận 1, TP HCM. Ảnh: TẤN THẠNH

Về việc xuất hóa đơn điện tử, chị Hồng cho rằng vẫn còn rất nhiều điểm chưa rõ ràng. "Bán bịch đá 1.000 - 2.000 đồng cũng phải xuất hóa đơn, trong khi khách chẳng cần. Hóa đơn đầu vào không có mà đầu ra lại nhiều thì tôi sợ sẽ bị đánh thuế oan. Tôi không trốn thuế nhưng hiện tại thật sự không biết bắt đầu từ đâu", chị bày tỏ mong muốn tiếp tục được nộp thuế khoán như hiện tại và cần có hướng dẫn cụ thể.

Tình cảnh tương tự cũng được bà Thu Phương, chủ một tiệm mì ở TP HCM, chia sẻ. Bà cho biết không thể lấy hóa đơn đầu vào từ các tiểu thương lớn tuổi tại chợ, trong khi đầu ra lại buộc phải xuất hóa đơn. Sự lệch pha này khiến bà lo bị áp thuế không công bằng. "Nếu bắt buộc phải xuất hóa đơn, tôi sẽ phải tăng giá nhưng khu vực này cạnh tranh rất khốc liệt, tăng giá là mất khách. Vậy nên tôi ưu tiên nhận tiền mặt trước" - bà nói.

Ngoài nỗi lo doanh thu, nhiều hộ kinh doanh còn tính đến chi phí phát sinh nếu phải thuê người xử lý hóa đơn, kê khai sổ sách. Họ cho rằng nếu không có lộ trình rõ ràng, việc chuyển đổi sẽ tạo thêm gánh nặng, ảnh hưởng cả chủ quán lẫn khách hàng.

Trên mạng xã hội, cộng đồng kinh doanh nhỏ lẻ cũng không khỏi hoang mang. Nhiều người tạm dừng hoạt động để theo dõi tình hình. Một số chủ dịch vụ chuyển tiền thậm chí đã ngưng hoạt động vì lo sợ bị tính thuế trên toàn bộ giá trị giao dịch, dù thực tế chỉ hưởng vài chục ngàn đồng tiền phí.

Bà Trần Thị Sen, chủ cửa hàng tạp hóa tại quận Gò Vấp (TP HCM), nêu thêm một thắc mắc khác: từ đầu năm bà đã được ấn định thuế khoán 1,5 triệu đồng mỗi tháng nhưng nay nếu phải áp dụng hóa đơn điện tử, doanh thu phát sinh thực tế sẽ được ghi nhận, vậy liệu có tiếp tục đóng thuế khoán hay chuyển sang hình thức tính thuế theo hóa đơn?

Không thể "né" thuế bằng tiền mặt

Theo bà Trần Thị Cẩm Hồng, Giám đốc Công ty TNHH Dịch vụ và Tư vấn Thuế VIFATAX, việc hộ kinh doanh cho rằng chỉ nhận tiền mặt sẽ tránh được giám sát thuế là suy nghĩ chủ quan, không còn phù hợp với phương pháp quản lý hiện đại. Chưa kể, khi giao dịch bằng tiền mặt, người bán khó chứng minh lượng hàng hóa đã tiêu thụ, trong khi nguồn hàng nhập vào thường có hóa đơn từ đối tác. Cơ quan thuế có thể dựa vào dữ liệu tài khoản ngân hàng, dòng tiền phát sinh, hóa đơn đầu vào và nhiều nguồn dữ liệu khác để xác minh doanh thu thực tế. "Việc hộ kinh doanh treo bảng "chỉ nhận tiền mặt" là đang tự đặt mình vào tình thế dễ bị kiểm tra, xử lý vì có dấu hiệu né thuế. Thậm chí, nếu yêu cầu khách hàng trả thêm tiền khi chuyển khoản (ví dụ 1,5% thuế), đó là hành vi vi phạm pháp luật và sẽ bị xử phạt" - bà Hồng nhấn mạnh.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, đặt vấn đề: "Nhiều hộ kinh doanh từ chối chuyển khoản, hoặc ghi nội dung chuyển khoản mập mờ là có dấu hiệu trốn thuế. Chính sách thuế hiện không phân biệt giữa thanh toán tiền mặt hay chuyển khoản, vậy trước giờ những hộ này đã nộp thuế đúng chưa?".

Trong khi đó, ThS Nguyễn Ngọc Tịnh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn Thuế TP HCM, bày tỏ sự cảm thông và cho biết phản ứng né tránh của một số hộ kinh doanh phần lớn đến từ sự thiếu thông tin. Tuy vậy, việc sử dụng tài khoản cá nhân, không ghi rõ nội dung chuyển khoản hoặc cố tình lờ đi giao dịch là vi phạm và có thể bị xử phạt.

Theo ông Tịnh, các quy định mới nhằm minh bạch hóa thị trường, tạo môi trường kinh doanh công bằng, loại bỏ hàng hóa trôi nổi, không rõ nguồn gốc. Tuy nhiên, điều mà nhiều hộ kinh doanh lo lắng hiện nay là kê khai hàng tồn kho trước khi bỏ thuế khoán từ năm 2026. Đây là hàng hóa hợp pháp khi áp dụng mô hình thuế khoán nhưng không còn phù hợp khi chuyển đổi mô hình kê khai.

Dù vậy, ông cũng trấn an các hộ kinh doanh bởi trước đây, nhiều người chuyển từ hộ kinh doanh sang doanh nghiệp (DN) và được hỗ trợ khá tốt. "Việc chuyển đổi, nếu được hướng dẫn cụ thể, sẽ tạo điều kiện để tiếp cận chính sách ưu đãi, mở rộng quy mô" - chuyên gia này nhấn mạnh.

Bà Hồng Loan, chủ quán cà phê và bún cá ở quận Gò Vấp, cho hay đang sử dụng cả 2 pháp nhân DN và hộ kinh doanh. Trong đó, hộ kinh doanh sử dụng cho quán bún cá vì hàng hóa đầu vào mua ở chợ các tiểu thương không cung cấp hóa đơn; nếu mua từ các nhà cung cấp là DN có hóa đơn nhưng giá cao hơn và nguyên liệu không đủ. "Khi không có hóa đơn đầu vào mà đầu ra lại cao sẽ bị áp thuế rất cao vì cho rằng lợi nhuận lớn trong khi thực tế không phải vậy" - bà Hồng Loan nói. Do đó, tạm thời bà chưa chuyển quán lên DN, đợi cuối năm chờ hướng dẫn chi tiết.

Ở góc độ quản lý, Chi cục Thuế khu vực I cảnh báo, hành vi treo biển "chỉ nhận tiền mặt" hoặc ghi nội dung chuyển khoản kiểu "tiền mượn", "tiền cafe", "tiền ship" không làm giảm nghĩa vụ thuế mà ngược lại, có thể là dấu hiệu bị nghi ngờ che giấu doanh thu. Một số trường hợp thu thêm tiền khách khi thanh toán bằng chuyển khoản là vi phạm và sẽ bị xử lý. Do vậy, cơ quan thuế đề nghị các hộ kinh doanh tìm hiểu kỹ quy định pháp luật, kê khai trung thực và đầy đủ doanh thu. Những hành vi cố tình khai sai, trốn thuế sẽ bị truy thu, xử phạt và thậm chí bị xử lý hình sự nếu nghiêm trọng.

Trong khi đó, lãnh đạo Chi cục Thuế khu vực II cho biết hiện tại ngành thuế vẫn chưa xóa bỏ hình thức thuế khoán. Từ nay đến hết năm 2025, các hộ kinh doanh thuộc diện áp dụng hóa đơn điện tử vẫn nộp thuế theo mức khoán ấn định đầu năm. Tuy nhiên, nếu doanh thu ghi nhận từ hóa đơn cao hơn doanh thu khoán, cơ quan thuế sẽ điều chỉnh mức thuế tương ứng.