Hôm nay, 19-8, dự án mở rộng đường cao tốc TP HCM - Long Thành sẽ chính thức khởi công. Công trình dự kiến cơ bản hoàn thành vào tháng 12-2026 và khai thác vào năm 2027. Trong khi, sân bay quốc tế Long Thành dự kiến khánh thành vào cuối năm 2025. Điều này có nghĩa là việc đi lại giữa TP HCM và sân bay Long Thành khi đưa vào khai thác vẫn là bài toán khó trong giai đoạn đầu.
Bài học từ Bến xe Miền Đông mới
Khoảng cách hơn 40 km từ trung tâm TP HCM đến Long Thành sẽ trở thành trở ngại nếu hạ tầng kết nối không được chuẩn bị kịp thời. Bởi chỉ cần kẹt xe kéo dài, việc di chuyển đến sân bay có thể mất gấp đôi, thậm chí gấp ba thời gian, khiến hành khách nơm nớp lo trễ chuyến bay.
Ông Lê Trung Tính, Chủ tịch Hiệp hội Ô tô Hành khách TP HCM, cho rằng nếu hạ tầng kết nối chưa hoàn chỉnh mà chuyển toàn bộ khách quốc tế về sân bay Long Thành sẽ lặp lại tình huống của Bến xe Miền Đông mới. Dù bến xe này hiện đại, công suất thiết kế lớn nhưng lượng khách thực tế chưa đạt 50% do vị trí xa trung tâm và giao thông bất tiện.
Theo ông Tính, một số quốc gia từng gặp vấn đề tương tự. Sân bay Narita ở Nhật Bản hay Incheon của Hàn Quốc đều đối mặt với bài toán khoảng cách khi xây dựng xa trung tâm mà hạ tầng kết nối chưa kịp hoàn thiện. Vì vậy, việc di dời chuyến bay quốc tế sang sân bay Long Thành cần theo lộ trình. "Ban đầu có thể chuyển các đường bay xa như châu Âu, châu Mỹ. Khi đường cao tốc và metro hoàn chỉnh mới tiếp tục chuyển dần các chuyến khu vực châu Á" - ông đề xuất.
Tuyến cao tốc TP HCM - Long Thành thường xuyên ùn ứ, quá tải. Ảnh: ANH VŨ
Theo kiến trúc sư Khương Văn Mười, nguyên Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, điều kiện tiên quyết để khai thác hiệu quả sân bay Long Thành là xây dựng hệ thống giao thông kết nối nhanh với TP HCM, đặc biệt với sân bay Tân Sơn Nhất. Ông cho rằng nếu không có tuyến kết nối siêu tốc, "siêu sân bay" có thể hoạt động kém hiệu quả so với kỳ vọng.
Trong quy hoạch, tuyến metro từ TP HCM qua Nhơn Trạch đến Long Thành đã được tính đến. Đây là tuyến dân dụng, nhiều trạm dừng, phù hợp phục vụ nhu cầu đi lại đa dạng. Tuy nhiên, khi sân bay Long Thành đi vào khai thác thì điều quan trọng hơn cả là tuyến kết nối trực tiếp giữa hai sân bay.
"Khách quốc tế xuống sân bay Long Thành nhưng cần nối chuyến từ sân bay Tân Sơn Nhất đi các tỉnh, thành khác, nếu phải di chuyển bằng đường bộ mất cả ngày thì rất bất tiện. Cần một tuyến metro nhanh, để khi hành khách bước ra ga quốc tế Long Thành là có thể đi thẳng đến sân bay Tân Sơn Nhất và ngược lại" - ông Mười phân tích.
Theo ông, nếu sân bay Long Thành giữ vai trò quốc tế, còn sân bay Tân Sơn Nhất phục vụ nội địa thì metro là lựa chọn hợp lý nhất. Khi đó, hành khách chỉ cần bước ra ga là có tàu, tránh cảnh chen chúc trên các tuyến đường thường xuyên ùn tắc.
Chính phủ đã và đang mở rộng nhiều quốc lộ, tuyến cao tốc kết nối sân bay Long Thành, song nguy cơ kẹt xe vẫn rất lớn. "Nhà đầu tư quan tâm đi bao nhiêu phút chứ không phải bao nhiêu cây số. Điều này cho thấy tốc độ và sự thông suốt quan trọng hơn khoảng cách" - ông Mười nhấn mạnh.
Thêm lời giải từ chuyên gia
Theo các chuyên gia, giải bài toán "đi đến sân bay Long Thành bằng cách nào" là chưa đủ. Điều quan trọng hơn là xây dựng một tổ hợp giao thông hiện đại, đa phương thức, kết nối thông suốt với toàn vùng.
Ông Đỗ Thiên Anh Tuấn, giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright, phân tích kinh nghiệm quốc tế cho thấy sân bay chỉ thành công khi đi cùng mạng lưới đường bộ và đường sắt đồng bộ. Nếu sân bay Long Thành khai thác với nhà ga hiện đại nhưng đường kết nối còn lạc hậu thì nguy cơ rơi vào cảnh "siêu sân bay nhưng đường nhỏ hẹp" là rất lớn.
Theo ông Tuấn, cần tăng tốc thi công những tuyến đường đã phê duyệt và bổ sung các dự án chiến lược như đường sắt đô thị tới sân bay, các trục cao tốc mới để chia tải. Bên cạnh đó, hệ thống giao thông liên vùng đủ sức phục vụ vài chục năm tới. "Chỉ khi đó, sân bay Long Thành mới trở thành điểm đến thuận tiện, hiệu quả và đủ sức cạnh tranh" - ông nói.
TS Trương Minh Huy Vũ, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM, nhấn mạnh phải khởi động song song cả đường sắt chở khách và chở hàng. Và trong số các dự án, tuyến đường sắt Long Thành - Thủ Thiêm được xem là ưu tiên hàng đầu. Bởi Thủ Thiêm đang hướng đến trở thành trung tâm tài chính quốc tế.
Nhà đầu tư, doanh nhân, chuyên gia từ Singapore, Hồng Kông (Trung Quốc) hay Thượng Hải có thể bay đến TP HCM trong ngày để tham dự sự kiện rồi quay về. Nhưng nếu quãng đường từ Long Thành về Thủ Thiêm mất nhiều giờ để đi lại thì tính kết nối đó sẽ không thể hình thành.
Do đó, đầu tư giao thông kết nối sân bay Long Thành với các vùng phát triển chiến lược của TP HCM và vùng kinh tế trọng điểm phía Nam là cấp bách. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là chọn được phương thức đầu tư phù hợp. Nếu chọn sai cách tiếp cận thì dự án sẽ gặp nhiều vướng mắc. "Trong trường hợp thành phố được giao làm cơ quan chủ quản tuyến đường sắt này, có thể áp dụng "cơ chế luồng xanh" để rút ngắn thủ tục, sớm khởi công" - chuyên gia này góp ý.
TS Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên Môi trường TP HCM, cho rằng khi đã có tuyến cao tốc mở rộng và metro thì cần tổ chức thêm hệ thống xe buýt gom, xe buýt kết nối giữa 2 sân bay. Tuy nhiên, do Long Thành và Tân Sơn Nhất thuộc 2 địa bàn hành chính khác nhau nên việc quản lý có thể gặp khó, đặc biệt trong thanh toán trợ giá hay quản lý vận hành. "Cần xem xét giao toàn bộ sân bay Long Thành, tuyến metro và hệ thống xe buýt cho TP HCM quản lý để bảo đảm sự đồng bộ" - ông Thuận đề xuất.
Về cơ chế đầu tư, nếu vẫn áp dụng đấu thầu truyền thống thì tiến độ metro sẽ rất chậm. Theo ông Thuận, nên chuyển sang hình thức tổng thầu EPC, giao cho tư nhân chịu trách nhiệm từ thiết kế đến thi công, vận hành. Hoặc nhà nước cũng có thể thành lập 3 công ty tổng thầu chuyên biệt: một về hạ tầng giao thông, một về điện nước và một về môi trường. Các công ty này sẽ chịu trách nhiệm toàn diện đối với những công trình trọng điểm.
Đại diện Tổng Công ty Cảng hàng không Việt Nam (ACV) cho rằng lo lắng của hành khách sẽ được giải tỏa khi hạ tầng kết nối hoàn thiện. Quy hoạch hiện nay đã tính đến việc mở rộng và đa dạng hóa hướng tiếp cận để tránh tình trạng "một tuyến đường gánh cả sân bay".
Theo kế hoạch, tuyến cao tốc TP HCM - Long Thành - Dầu Giây sẽ được mở rộng từ 4 làn lên 8 - 10 làn, bổ sung làn dừng khẩn cấp và cải thiện các nút giao. Khi hoàn thành, thời gian di chuyển từ trung tâm TP HCM đến sân bay Long Thành dự kiến chỉ còn 40 - 45 phút.
Song song đó, tuyến đường sắt nhẹ Thủ Thiêm - Long Thành sẽ rút ngắn hành trình còn 20 - 25 phút. Tuyến này được kết nối đồng bộ với metro trong nội đô, giúp hành khách quốc tế từ ga metro trung tâm có thể đi thẳng tới sân bay mà không cần xe cá nhân.
Hệ thống xe buýt nhanh và xe đưa đón chất lượng cao từ trung tâm, bến xe và các tỉnh lân cận cũng sẽ được tổ chức với tần suất dày đặc, bảo đảm chi phí hợp lý. Đây được xem là giải pháp quan trọng để giảm áp lực cho đường bộ và giúp hành khách có thêm lựa chọn di chuyển.
ACV cho biết các dự án đường cao tốc và tuyến kết nối sẽ cơ bản hoàn thiện vào cuối năm 2026, đồng bộ với thời điểm sân bay Long Thành đi vào khai thác. Khi đó, hành khách sẽ có nhiều lựa chọn thay vì chỉ phụ thuộc vào một tuyến cao tốc duy nhất.
Có thể tính đến đường trên cao
Không chỉ giới chuyên gia, hành khách cũng chia sẻ nhiều lo ngại. Chị Lê Thị Hồng Huệ - sống tại phường Thạnh Mỹ Tây, TP HCM; thường xuyên đi máy bay - cho biết mọi người đã quen với sân bay Tân Sơn Nhất. Dù sân bay này hay kẹt xe thì vẫn có nhiều đường vòng để xoay xở. "Với sân bay Long Thành thì khác - quá xa, lại chỉ có đường cao tốc. Nhiều khi chưa kịp lên cao tốc đã kẹt cứng ở vòng xoay An Phú. Đường độc đạo nên không có lối thoát" - chị Huệ nói.
Từ góc nhìn doanh nghiệp vận tải, ông Hoàng Văn Thủy, Tổng Giám đốc Công ty CP Đại Hoàng Thủy - đơn vị có hơn 50 xe khách chạy tuyến TP HCM - Tây Nguyên, cho biết nếu như hiện tại, từ TP HCM đi sân bay Long Thành rất bất tiện. "Khách muốn ra sân bay này phải đi trước 3 - 4 giờ, gây lãng phí thời gian và sức khỏe. Đường kết nối hiện nay dễ kẹt xe, cửa vào và cửa ra chật hẹp. Cần phân bổ nhiều tuyến hoặc mở rộng cửa ngõ. Về lâu dài, có thể tính đến đường hầm hoặc đường trên cao" - ông Thủy kiến nghị.
Ng.Hải