“Cải lương sắp chết rồi”
Tại hội nghị tổng kết 50 năm văn học, nghệ thuật TPHCM sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975-30/4/2025) sáng 18/10, NSND Lệ Thủy, giọng ca vàng của sân khấu cải lương, cả đời người gắn với nghệ thuật truyền thống, bất ngờ cầu cứu lãnh đạo TPHCM.
“Tôi xin thay mặt các em, mong lãnh đạo quan tâm đến cải lương. Cải lương sắp chết rồi”, NSND Lệ Thủy nói.
Nữ nghệ sĩ trao đổi thẳng thắn cùng lãnh đạo sau khi Bí thư Thành ủy TPHCM Trần Lưu Quang mong muốn giới nghệ sĩ "nói thật lòng", vì không dễ có dịp lãnh đạo TPHCM gặp gỡ đầy đủ giới văn nghệ sĩ để bàn về sự phát triển của lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật.
NSND Lệ Thủy trao đổi bà tâm tư khi hội nghị tổng kết văn học, nghệ thuật TPHCM không có phần trình bày của đại diện bộ môn cải lương.
Lời cầu cứu "cải lương sắp chết" do chính NSND Lệ Thủy, cô đào có hơn 60 năm mang "nghiệp cầm ca" nói ra phản ánh thực tế khách quan của ngành sân khấu.
NSND Lệ Thủy cầu cứu cho ngành cải lương tại hội nghị sáng 18/10. Ảnh: Quốc Thanh.
Bí thư Thành ủy TPHCM đồng tình và nhận thấy tính cấp bách: “Chị Lệ Thủy đã nói điều mà có lẽ không cần nói gì thêm nữa. Cải lương sắp chết, điều này đúng gần 100% và hãy cứu người sắp chết”, ông nhấn mạnh.
Bí thư Thành ủy TPHCM cho rằng cải lương hấp hối chủ yếu vì yếu tố khách quan, khi những giá trị xưa cũ dần bị đời sống hiện đại lấn át. Theo ông, cần “cứu” cải lương bằng cách gìn giữ như di sản, khó kỳ vọng khôi phục như xưa.
Thành phố sẽ đầu tư, nâng cấp Nhà hát Trần Hữu Trang, nghệ sĩ phải làm mới nội dung, sáng tạo những vở diễn xúc động, đủ sức kéo khán giả trở lại. Ông dẫn ví dụ Mưa đỏ thu 700 tỷ đồng để chứng minh nếu có nội dung hay, nghệ thuật truyền thống vẫn có thể sống khỏe.
Ông chia sẻ thêm Sở Văn hóa và Thể thao TPHCM sẽ rà soát, đề xuất bổ sung những điều kiện còn thiếu, đồng thời nhấn mạnh tinh thần chủ động của các đơn vị nghệ thuật.
Từ trao đổi của NSND Lệ Thủy và nhận định của lãnh đạo TPHCM, cần nhìn thẳng thực trạng cải lương đang dần mai một sau hơn 100 năm hình thành và phát triển.
Sau những năm tháng sáng đèn, sân khấu cải lương chỉ còn là ký ức, hiện còn vài sân khấu hoạt động cầm chừng. Ngay cả Nhà hát cải lương Trần Hữu Trang, từng là biểu tượng của nghệ thuật Nam bộ sau năm 1975 cũng không còn sáng đèn thường xuyên. Một trong số ít đoàn còn giữ được nhịp là đoàn tuồng cổ Huỳnh Long do nghệ sĩ Bình Tinh - con gái cố nghệ sĩ Đức Lợi, Bạch Mai - dốc toàn lực duy trì.
Các cuộc thi, chương trình tìm kiếm tài năng cải lương cũng đang đuối sức. Giải thưởng Trần Hữu Trang - từng là bệ phóng cho thế hệ vàng như NSƯT Vũ Linh, Tài Linh, Ngọc Huyền, Thanh Thanh Tâm, Phương Hồng Thủy, Thanh Hằng... sau 1975 - nay tổ chức ngắt quãng, thiếu khán giả, phản ánh sự bế tắc.
Ngay cả Chuông vàng vọng cổ, chương trình được HTV duy trì suốt hai thập kỷ, cũng khó có thể vực dậy cả một dòng chảy nghệ thuật đã rơi vào thế yếu.
Nghệ sĩ cải lương phần lớn phải hoạt động tự phát, không có sân khấu, nguồn thu ổn định. Nhiều người từng đoạt giải lớn nay phải đi hát đám tiệc, oằn mình giữ nghề. Không ít nghệ sĩ kỳ cựu phải thuê nhà trọ, sống trong cảnh bệnh tật, nghèo khó.
Ngoài những trường hợp đặc biệt như NSND Lệ Thủy, NSND Bạch Tuyết, NSND Minh Vương, NSND Thanh Tuấn... vẫn duy trì được vị thế, số đông còn lại đang chật vật trong chính lĩnh vực từng rực rỡ một thời.
Ai cứu nổi cải lương?
Câu hỏi của NSND Lệ Thủy cũng là trăn trở của giới mộ điệu. Khi người nghệ sĩ cả đời gắn bó với cải lương cho rằng bộ môn này "sắp chết", đó không chỉ là nỗi buồn của nghệ sĩ, mà là nỗi trăn trở về lĩnh vực văn hóa.
100 năm nỗ lực với giá trị "Cải cách hát ca theo tiến bộ/ Lương truyền tuồng tích sánh văn minh", nhưng hiện tại cải lương không bắt kịp nhịp phát triển của thời đại. Cải lương từng có giai đoạn cực thịnh, nhưng thói quen thưởng thức nghệ thuật khiến cải lương bị kéo xuống.
Thời đại công nghệ khiến khán giả có vô vàn lựa chọn, từ điện ảnh, kịch nói đến mạng xã hội, trong khi cải lương vẫn bị nhiều người (ngay cả khán giả trung thành với cải lương) nhận định soạn giả, nghệ sĩ vẫn giữ lối kể chuyện ít thay đổi. Khi người xem trẻ không còn tìm đến, cải lương dần co lại, sống chủ yếu nhờ vào hoài niệm của thế hệ trước.
Cải lương chưa thể theo kịp thời đại, thiếu vắng kịch bản, sự đầu tư sau khi trải qua giai đoạn cực thịnh.
Cần phải thừa nhận cải lương đã nỗ lực đổi mới, nhưng chưa đủ để kéo chân người xem. Vài năm qua, nhiều nghệ sĩ trẻ cố gắng kết hợp cải lương với âm nhạc hiện đại như Về nghe mẹ ru (Hoàng Dũng - NSND Bạch Tuyết) hay Nam quốc sơn hà (Pháo, DTAP - NSND Bạch Tuyết).
Dẫu được chú ý, những dự án này vẫn mang tính đơn lẻ, chưa tạo thành dòng chảy mới. Cải lương đang thiếu sự hòa quyện thật sự giữa cái cũ và cái mới, giữa nghệ thuật truyền thống và thị hiếu đương đại.
Để thay đổi, khán giả cho rằng nghệ sĩ cải lương cần nhận ra gốc của vấn đề nằm ở sự đầu tư chưa đúng mức. Nhiều người trong nghề vẫn đi theo lối mòn cũ, e dè với sáng tạo, trong khi chính nghệ sĩ phải là người tiên phong đổi mới.
Điệu hò, câu vọng cổ cắt ra từ những vở cải lương vẫn viral trên TikTok, vẫn có hàng triệu lượt nghe. Không phải khán giả quay lưng, mà là vì chưa có ai làm cải lương chạm vào đời sống hôm nay. Cải lương không thể chỉ sống bằng ký ức, mà phải được làm mới bằng hơi thở thời đại, từ chủ đề, lời ca đến cách dàn dựng, biểu diễn.
Tất nhiên, khó mong cải lương trở lại thời hoàng kim hàng chục rạp sáng đèn mỗi tối. Nhưng nếu được định hướng và đầu tư đúng, cải lương hoàn toàn có thể sống như di sản, và nhiệm vụ chung trước mắt cần nỗ lực thực hiện là "cứu lấy cải lương đang sắp chết".
