Tiếp tục Kỳ họp thứ 10, sáng 24/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.
Liên quan việc cho phép tổ chức, cá nhân sử dụng văn bản và dữ liệu đã công bố hợp pháp nhằm nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống AI, đại biểu Trần Thị Thu Đông (đoàn Cà Mau) cho rằng, AI là xu hướng tất yếu, có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế số và công nghiệp văn hóa.
"Tuy nhiên, chính vì tầm ảnh hưởng rộng lớn, tác động sâu sắc, đặc biệt đến quyền lợi và lợi ích của người sáng tạo nên cần phải thận trọng để có bước đi phù hợp. Dự thảo hiện đề cập đến một vấn đề mà ngay cả thế giới hiện nay cũng chưa đạt được sự đồng thuận", nữ đại biểu cho hay.
Đại biểu Trần Thị Thu Đông (đoàn ĐBQH tỉnh Cà Mau).
Bà Thu Đông dẫn chứng, Liên minh châu Âu đã phải tranh luận nhiều năm để đưa ra hai cơ chế thận trọng về khai thác dữ liệu. Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc đều đang tiếp tục điều chỉnh sau hàng loạt điều kiện liên quan đến việc AI sử dụng dữ liệu mà không xin phép tác giả.
Nhiều quốc gia đang tạm thời dừng mở rộng ngoại lệ vì nguy cơ xâm hại bản quyền và tác động tiêu cực đến thu nhập của cộng đồng sáng tạo.
Trong bối cảnh chung ấy, việc đưa quy định trên vào luật ở thời điểm hiện nay có thể tạo ra những hệ lụy khó lường.
Theo đại biểu, cộng đồng văn học, mỹ thuật và sáng tạo, những người trực tiếp bị tác động đang hết sức lo ngại, bởi nếu quy định này chưa chặt chẽ mà đã ban hành, chúng ta sẽ đối diện với nhiều nguy cơ.
Bà Thu Đông chỉ ra nguy cơ đầu tiên là dữ liệu sáng tạo của văn nghệ sĩ có thể bị thu thập tràn lan, sao chép hàng loạt để huấn luyện AI mà họ không hề hay biết. Bên cạnh đó, thu nhập về mô hình khai thác tác phẩm có thể bị thay thế, bị suy giảm nghiêm trọng.
Nguy cơ khác là các sản phẩm AI tạo ra từ chính các tác phẩm của họ lại cạnh tranh trở lại với họ trên thị trường. Nguy cơ xóa nhòa dấu ấn sáng tạo, nhầm lẫn tác giả, thậm chí là làm biến dạng tác phẩm.
"Những lo ngại trên hoàn toàn có cơ sở khi thế giới đã xuất hiện hàng chục vụ kiện chống lại các mô hình AI lớn vì sử dụng dữ liệu không xin phép; yêu cầu của nhiều nước về việc tạm dừng mở rộng ngoại lệ cho AI để bảo vệ bản quyền.
Tuyệt đối không thể để lao động sáng tạo trở thành nguồn tài nguyên miễn phí cho các hệ thống tự động", đại biểu Trần Thị Thu Đông nhấn mạnh.
Một vấn đề khác của dự thảo Luật là chỉ nêu các yêu cầu không xâm phạm, không gây thiệt hại nhưng lại không có tiêu chí xác định thế nào là thiệt hại không có giới hạn, phạm vi dữ liệu, không ràng buộc trách nhiệm minh bạch, không quy định cơ chế giám sát.
Nữ đại biểu cho rằng, nếu để nguyên quy định này có thể trở thành cánh cửa rất rộng để thu thập dữ liệu hàng loạt, gây thiệt hại không thể phục hồi đối với tác giả, nghệ sĩ và các ngành công nghiệp văn hóa.
Từ những phân tích nêu trên, đại biểu Trần Thị Thu Đông đề nghị ban soạn thảo cân nhắc chưa nên đưa quy định trên vào luật tại thời điểm hiện nay, cơ quan soạn thảo nên tiếp tục nghiên cứu sâu thêm, tham khảo sự hoàn thiện của các quốc gia đi trước, đặc biệt là EU và Mỹ - nơi những tranh chấp lớn về AI còn đang tiếp diễn với văn học, nghệ thuật và công nghiệp văn hóa.
Việt Nam mong muốn đất nước phát triển công nghiệp công nghệ, phát triển AI nhưng các ĐBQH càng mong muốn bảo vệ công bằng cho người sáng tạo, những người đang đóng góp trí tuệ, cảm xúc và lao động nghệ thuật cho xã hội.
Vì thế, cần hỗ trợ AI nhưng không thể đánh đổi bản quyền, không thể để tác phẩm trở thành nguyên liệu không kiểm soát cho các hệ thống máy học.
Đại biểu Phạm Văn Hoà.
Đại biểu Phạm Văn Hoà (đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp) cho biết, trên thực tế, thời gian qua đã xảy ra trường hợp quyền sở hữu trí tuệ chưa được cơ quan có thẩm quyền công nhận nhưng vẫn được đưa vào sổ sách kế toán như một tài sản.
Có trường hợp tài sản không có, hoặc có giá trị rất thấp, nhưng được “thổi phồng” khi ghi vào sổ sách để vay ngân hàng, phát hành chứng khoán, kêu gọi đầu tư. Tuy nhiên, khi bán chứng khoán hoặc khi chuyển giao cho khách hàng thì giá trị đó lại không có thật, gây rủi ro lớn cho thị trường.
“Vì vậy, tôi đề nghị cần quy định rõ chỉ được đưa quyền sở hữu trí tuệ vào sổ sách kế toán khi đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền xác lập và công nhận quyền sở hữu. Đây là tài sản vô hình nhưng có thể mang giá trị kinh tế rất lớn, vì vậy việc xác lập phải tuân thủ đầy đủ thủ tục pháp lý”,
Theo đại biểu Phạm Văn Hoà, khi quyền sở hữu trí tuệ đã được xác nhận, chủ sở hữu mới có quyền công bố, giao dịch, chuyển nhượng ra thị trường. Điều này nhằm bảo đảm minh bạch, tránh lừa đảo, và bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia mua bán, giao dịch bản quyền sở hữu trí tuệ.
Giải trình nội dung đại biểu nêu, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, để tài sản trí tuệ thực sự trở thành một loại tài sản kinh tế, Luật cần có quy định mang tính nguyên tắc về việc ghi nhận và quản lý tài sản trí tuệ trong doanh nghiệp, đồng thời giao Chính phủ ban hành chi tiết các quy định liên quan đến hạch toán, thuyết minh và chuẩn mực định giá.
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng giải trình nội dung đại biểu nêu.
Bộ trưởng cho hay, hệ thống này sẽ bao gồm cả những tài sản trí tuệ chưa đủ điều kiện ghi nhận trên bảng cân đối kế toán, được theo dõi trong một sổ riêng về tài sản trí tuệ của doanh nghiệp.
“Doanh nghiệp có thể tự định giá, nhưng giá trị này chỉ mang tính nội bộ, không được sử dụng để vay ngân hàng. Phải ghi chú rõ giá trị tự định giá kèm theo chi phí tạo lập tài sản. Đây là biện pháp nhằm thúc đẩy doanh nghiệp quan tâm, quản lý và phát huy giá trị các tài sản trí tuệ của mình”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.
