Gạo xuất khẩu Việt Nam trước thách thức mới

Các thị trường nhập khẩu gạo lớn đều có định hướng tự chủ lương thực, giảm phụ thuộc nhập khẩu nên ngành gạo Việt Nam cần có sự chuyển hướng phù hợp để thích nghi.

Báo chí Philippines mới đây đưa tin, Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. đã gia hạn lệnh tạm dừng việc nhập khẩu gạo thường đến 31-12-2025. Trước đó, nước này đã ngưng nhập khẩu trong tháng 9 và 10 nhằm giữ ổn định giá lúa gạo nội địa.

Những giống lúa không được nông dân Philippines sản xuất thường xuyên sẽ không thuộc phạm vi điều chỉnh, và thời gian đình chỉ có thể rút ngắn hoặc kéo dài tùy theo nhu cầu thực tế.

Động thái này đồng nghĩa trong năm 2025, thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới, cũng là khách hàng lớn nhất của Việt Nam, sẽ ngừng nhập khẩu liên tiếp 4 tháng.

Không chỉ mang tính tạm thời, một quyết định khác phản ánh chiến lược dài hạn của Philippines trong việc giảm phụ thuộc vào gạo nhập khẩu. Nước này đã phê duyệt gói đầu tư 3,7 tỉ USD để nâng cấp toàn bộ ngành lúa gạo, bao gồm hỗ trợ nông dân, tăng sản lượng và cải thiện hệ thống logistics.

Mục tiêu của Philippines là tự chủ 84% nhu cầu gạo vào cuối năm 2026 và nâng lên 90% vào năm 2028. Điều đó có nghĩa nhu cầu nhập khẩu từ Việt Nam sẽ còn giảm mạnh trong các năm tới.

Doanh nghiệp giới thiệu gạo đến khách sỉ trong và ngoài nước

Chưa hết, từ năm 2026, Philippines sẽ áp dụng cơ chế thuế nhập khẩu tự động dựa trên biến động giá gạo thế giới, dao động từ 15% đến 35%. Theo đó, thuế sẽ tăng 5 điểm phần trăm nếu giá gạo quốc tế giảm 5%, và giảm tương ứng nếu giá tăng 5%. Cơ chế này tạo thêm áp lực cạnh tranh đối với gạo nhập khẩu và có thể khiến gạo Việt Nam gặp bất lợi.

Không những thế, Indonesia, bạn hàng lớn thứ hai của gạo Việt Nam, cũng tuyên bố đạt mục tiêu tự chủ lúa gạo trong năm 2025, với sản lượng thặng dư dự kiến 4-5 triệu tấn.

Thậm chí, Cơ quan Hậu cần Indonesia (BULOG) cho biết có khoảng 30.000 tấn gạo dự trữ bị hư hỏng do tồn kho lên đến 4,2 triệu tấn, mức cao nhất từ trước đến nay. Dự trữ lớn khiến nhu cầu nhập khẩu gạo càng giảm.

Ở chiều nguồn cung, giá gạo Ấn Độ, quốc gia xuất khẩu lớn nhất thế giới, đang có xu hướng giảm khi tồn kho lên mức kỷ lục. Trong nửa đầu năm 2025, tồn kho gạo bình quân của nước này lên tới 37 triệu tấn, cao vượt trội so với các năm trước, tạo áp lực kéo giá gạo thế giới đi xuống.

Trong bối cảnh ngành gạo đang gặp khó khăn kép khi đầu ra khó khăn và thiếu vốn do chậm hoàn thuế GTGT, ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), cho rằng các doanh nghiệp (DN) Việt Nam đành phải chấp nhận và tiếp tục theo dõi diễn biến.

Chủ động chuyển hướng

Thực tế, trong thời gian Philippines tạm ngừng nhập khẩu gạo, các DN đã chủ động chuyển hướng sang các thị trường khác chứ không chờ đợi hoàn toàn vào khách hàng Philippines.

Ngoài ra, thời điểm hiện tại, ngành gạo cũng có những thị trường xuất khẩu mới và nhu cầu nội địa đang cao sau mưa bão ở miền Trung và miền Bắc. "Vụ thu hoạch của chúng ta cũng đã hết, hàng tồn cần bán không nhiều nhưng giá vẫn ở mức thấp" - Chủ tịch VFA nói thêm.

Ông Nguyễn Vĩnh Trọng, Giám đốc Công ty TNHH Việt Hưng (Đồng Tháp), cho hay thị trường Philippines chiếm khoảng 15% sản lượng xuất khẩu của công ty nên lệnh ngưng nhập khẩu của nước này chỉ khiến sản lượng của công ty giảm nhẹ. Lý do, Philippines chỉ ngưng nhập gạo thường còn nếp và gạo japonica vẫn nhập bình thường. Ngoài ra, Việt Hưng còn tăng xuất khẩu sang Trung Quốc, Trung Đông, châu Phi nên mặt bằng giá gạo sẽ khó giảm thêm bởi hiện tại đã ở mức thấp.

Trong khi đó, một số DN cho hay bối cảnh hiện tại nhà nước nên sớm cho xuất khẩu gạo tự do, tạo điều kiện cho các DN xuất khẩu gạo với số lượng nhỏ nhưng đơn giá cao tham gia thị trường. Điều này sẽ giải được bài toán cho đầu ra của ngành gạo, giúp tiêu thụ lúa gạo cho nông dân. Ông Huỳnh Thế Vinh, Giám đốc điều hành Công ty CP Vinh Hiển Farm, cho biết công ty đang phát triển thêm nhiều thị trường ngách. Mới đây, DN đã xuất khẩu được một container gạo đóng túi nhỏ đến thị trường Ả Rập Saudi chứ không phải dạng xá, bao 50 kg như thông thường.

Theo ông Vinh, các nước đều định hướng tự chủ lương thực nên sẽ không nhập khẩu gạo số lượng lớn mà chỉ nhập những dòng sản phẩm chuyên biệt đang thiếu như gạo ST 25, gạo japonica, nếp,… Do đó, các DN sẽ tập trung khai thác thị trường ngách, đơn giá cao từ các thị trường như: châu Âu, Nhật Bản, Trung Đông,…

Ngoài ra, các sản phẩm chế biến từ gạo như: bún, bánh, phở khô,… cũng rất tiềm năng, giúp gia tăng giá trị cho hạt gạo Việt Nam thay vì chỉ bán thô, dưới dạng xá, không thương hiệu.

Ông Nguyễn Ngọc Luận, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Liên kết Thương mại Toàn cầu, cho biết khoảng 4 tháng nay, công ty đẩy mạnh xuất khẩu gạo sang Úc và nhận thấy tiềm năng rất lớn. Hiện tại, ông xuất khẩu gạo với đơn giá từ 1.100 - 1.200 USD/tấn, là gạo chất lượng cao và mang thương hiệu riêng. Ngoài cộng đồng người châu Á, người dân bản địa cũng bắt đầu sử dụng gạo để đa dạng hóa nguồn tinh bột.

Theo ông Luận, tại Úc, người Việt nhiều gấp 10 lần người Thái Lan nhưng lại quen ăn gạo Thái Lan, Campuchia bởi gạo những nước này làm thương hiệu tốt hơn. Ông Luận cho rằng trước giờ gạo Việt Nam xuất khẩu tập trung vào những thị trường giá rẻ và số lượng lớn như Philippines, Indonesia,… nên chỉ cần những thị trường này "hắt hơi" là gạo Việt Nam "xổ mũi". Do đó, đã đến lúc gạo Việt Nam tập trung vào thị trường có giá trị cao, biên độ lợi nhuận lớn.

Ông cũng cho rằng thời gian qua, gạo ST 25 tạo được tiếng vang khi giành giải thưởng "gạo ngon nhất thế giới" nhưng đang bị truyền thông không tốt, khiến người tiêu dùng nước ngoài nghi ngờ gạo giả mạo, ảnh hưởng tới thương hiệu chung.