Giảm tác hại, cai thuốc, tầm soát sớm
Mới đây nhất, hai chuyên gia y tế toàn cầu, TS. Derek Yach và TS. Delon Human, đưa ra báo cáo nhấn mạnh tầm quan trọng của giảm tác hại trong kiểm soát thuốc lá. Với kinh nghiệm từng lãnh đạo tại WHO, các tổ chức y tế quốc tế và doanh nghiệp, các chuyên gia nhấn mạnh rằng việc tích hợp giảm tác hại, hỗ trợ cai thuốc và chẩn đoán sớm có thể cứu hơn 100 triệu mạng sống trước năm 2060.
Theo phân tích của nhóm chuyên gia, tại 23 quốc gia được nghiên cứu, nếu các chính phủ đồng thời triển khai ba giải pháp – giảm tác hại, hỗ trợ cai thuốc và tăng cường tầm soát sớm bệnh tật như ung thư phổi – thì hơn 14 triệu mạng sống có thể được cứu trước năm 2060. Con số này cao hơn từ 25 đến 50% so với việc chỉ dựa vào các biện pháp kiểm soát hiện nay.
Cụ thể từng quốc gia, Indonesia, nơi có tỷ lệ hút thuốc cao hàng đầu thế giới, có thể ngăn chặn tới 4,6 triệu ca tử vong sớm nếu thực hiện các chương trình này từ năm 2020. Nhật Bản, quốc gia đi đầu trong việc thay thế thuốc lá truyền thống bằng thuốc lá nung nóng, được dự đoán có thể cứu hơn 2 triệu người. Các nước khác như Trung Quốc (13 triệu), Ấn Độ (8 triệu), Nga (2 triệu), Brazil (1,36 triệu), Pakistan (1,2 triệu mạng sống), Bangladesh (920.000)… cũng được hưởng lợi rõ rệt nếu chiến lược giảm tác hại được triển khai rộng rãi.
Thậm chí ở những quốc gia giàu có như Hoa Kỳ, nếu phần lớn người hút thuốc chuyển sang các sản phẩm thay thế không khói thuốc trong vòng 10 năm tới, 1,8 triệu ca tử vong có thể được ngăn chặn, đồng thời giúp người dân sống khỏe hơn hàng chục triệu năm cộng dồn.
Một điểm đáng chú ý là các mô hình đều cho thấy hiệu quả của việc kết hợp cách thức truyền thống và giải pháp đổi mới. Khoảng một nửa số mạng sống được cứu đến từ những biện pháp kiểm soát quen thuộc như tăng thuế, cấm quảng cáo hay cảnh báo sức khỏe. Nửa còn lại đến từ các giải pháp mới – cụ thể là giảm tác hại, hỗ trợ cai thuốc hiệu quả và phát hiện sớm bệnh tật.
Điều đó có nghĩa là nếu áp dụng thêm các phương pháp giảm tác hại, số người được cứu có thể tăng gấp đôi. TS. Derek Yach, cựu lãnh đạo Sáng kiến Không thuốc lá của WHO, nhận định rằng các con số hiện tại vẫn còn mang tính "bảo thủ", bởi mô hình giả định chỉ một phần người hút thuốc chuyển sang sản phẩm ít độc hại hơn. Nếu việc chuyển đổi này được phổ biến rộng rãi hơn, tác động thực tế có thể vượt xa những dự báo hiện nay.
Kỳ vọng về tương lai cho người hút thuốc tại hội nghị COP11
Kể từ khi Mỹ tuyên bố rút khỏi WHO và kêu gọi các quốc gia khác có hành động tương tự, uy tín của WHO đang chịu áp lực lớn. Bộ máy cồng kềnh, chi phí nhân sự, thiếu minh bạch trong nguồn tài trợ và chi phối bởi lợi ích chính trị đã dẫn đến rạn nứt quan hệ với các nước đóng góp lớn. Việc này được thể hiện rõ nét khi quỹ Bloomberg Philanthropies cùng các nguồn tài trợ tư nhân khác cũng ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy đang tác động đến chương trình kiểm soát thuốc lá của WHO, khiến nhiều chuyên gia lo ngại chính sách toàn cầu đang bị định hình bởi lợi ích cá nhân thay vì nhu cầu thực tiễn của từng quốc gia.
Bộ trưởng Y tế Mỹ Robert F. Kennedy Jr. phát biểu qua video tại Đại hội đồng Y tế Thế giới lần thứ 78 (Geneva, Thụy Sĩ)
Do vậy, để chuyển hóa tầm nhìn về một thế giới không khói thuốc thành hiện thực đòi hỏi những thay đổi chính sách táo bạo ở cả cấp quốc tế và quốc gia. Hội nghị Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá toàn cầu (COP11) dự kiến tổ chức vào tháng 11/2025 được xem là cơ hội quan trọng để cho người hút thuốc lá một sự lựa chọn khác, giảm tác hại hơn so với tiếp tục hút thuốc lá điếu.
Theo đó, các chuyên gia kêu gọi WHO và các nước thành viên chính thức công nhận Giảm tác hại thuốc lá như một trụ cột hợp pháp, bên cạnh phòng ngừa và cai thuốc. Điều này bao gồm khuyến khích người lớn không thể hoặc không muốn bỏ nicotine chuyển sang các sản phẩm không khói – những sản phẩm không đốt cháy, và hàm lượng các chất gây hại thấp hơn so với hơn thuốc lá điếu.
Đồng thời chính sách quản lý cũng cần tỉ lệ thuận với mức độ rủi ro, các sản phẩm có tiềm năng giảmhại nên được ưu tiên tiếp cận và khuyến khích, trong khi thuốc lá truyền thống vẫn chịu thuế cao và hạn chế quảng cáo. Đồng thời, quy định cần đảm bảo an toàn, chất lượng sản phẩm và minh bạch thông tin, tránh cản trở đổi mới. Các chuyên gia kỳ vọng, WHO cần xem xét đến các cơ sở khoa học độc lập và dữ liệu thực tế trong việc quyết định các chính sách, tạo điều kiện điều chỉnh khi bằng chứng mới xuất hiện.
Từ các nghiên cứu độc lập, được thực hiện bởi FDA Mỹ đến kinh nghiệm của các nước G7, cho thấy các sản phẩm thuốc lá không khói có thể có tiềm năng giảm tác hại, nhưng WHO vẫn duy trì hướng tiếp cận nghiêng về cấm và kiểm soát chặt chẽ. Bộ trưởng Y tế Mỹ Robert F. Kennedy Jr. nhấn mạnh thuốc lá truyền thống gây thiệt hại 640 tỷ USD cho ngành y tế, trong khi các sản phẩm thay thế không khói mang lại lợi ích sức khỏe vượt trội.
Theo các chuyên gia được trích dẫn trong báo cáo, việc kết hợp chiến lược giảm tác hại với những biện pháp kiểm soát thuốc lá truyền thống- như áp thuế cao, cấm hút thuốc nơi công cộng, dán nhãn cảnh báo và triển khai các chương trình hỗ trợ cai thuốc có thể cứu sống hơn 100 triệu người trước năm 2060.
Tiến sĩ Derek Yach nhấn mạnh: “Chúng ta không thể ngồi chờ phép màu. Cứu người đòi hỏi những hành động táo bạo – ngay từ bây giờ.”
Thu Hà
