Nâng tầm chính sách: Từ thách thức đến đột phá
Theo các phân tích, mặc dù thu hút được hơn 400 tỷ USD vốn FDI kể từ năm 1988, phần lớn dòng vốn này vẫn tập trung vào lắp ráp, gia công với giá trị gia tăng thấp. Các lĩnh vực công nghệ cao như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo hay công nghệ sinh học chỉ chiếm tỷ lệ khiêm tốn, chưa đáp ứng được nhu cầu chuyển đổi số quốc gia.
Dự thảo Luật Công nghệ cao sửa đổi nhằm khắc phục những bất cập này bằng cách tạo hành lang pháp lý minh bạch, ổn định hơn. Một trong những thay đổi nổi bật là việc nâng tiêu chí xác định doanh nghiệp công nghệ cao: doanh nghiệp phải sở hữu hoặc tiếp nhận chuyển giao công nghệ lõi ở mức "đổi mới và phát triển" hoặc "làm chủ và cải tiến". Đồng thời, phân loại doanh nghiệp thành hai mức, với mức 1 dành cho các doanh nghiệp có nhà đầu tư trong nước chiếm trên 30% vốn, hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) cao nhất – miễn 4 năm, giảm 50% trong 9 năm, thuế suất 10% trong 15 năm. Mức 2, áp dụng cho hầu hết doanh nghiệp FDI 100% vốn nước ngoài, chỉ được miễn thuế 2 năm, giảm 50% trong 4 năm và thuế suất 15%.
Bên cạnh đó, dự thảo đề xuất bãi bỏ Giấy chứng nhận doanh nghiệp công nghệ cao, chuyển sang hình thức tự đánh giá theo tiêu chí. Điều này nhằm giảm thủ tục hành chính, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro về tính minh bạch và ổn định chính sách. Các doanh nghiệp hiện hữu có thể gặp khó khăn nếu không có điều khoản chuyển tiếp rõ ràng, dẫn đến mất dần ưu đãi dù vẫn đáp ứng tiêu chí.
Tác động kép đến dòng vốn FDI
Việc sửa đổi luật được kỳ vọng sẽ thúc đẩy đầu tư sản xuất - kinh doanh công nghệ cao, góp phần thực hiện mục tiêu đưa khoa học - công nghệ trở thành động lực phát triển kinh tế. Các chuyên gia đánh giá cao nỗ lực này, bởi FDI công nghệ cao không chỉ mang theo vốn đầu tư mà còn công nghệ tiên tiến, tri thức quản trị và cơ hội chuyển giao cho doanh nghiệp nội địa.
Như kinh nghiệm từ Hàn Quốc, Singapore hay Ấn Độ đã chứng minh: chính sách ưu đãi vượt trội và môi trường ổn định đã giúp họ thu hút các "ông lớn" như Samsung, Intel hay Google, từ đó xây dựng chuỗi cung ứng nội địa vững mạnh.
Ông Bùi Ngọc Tuấn, Phó Tổng giám đốc Dịch vụ Tư vấn thuế và pháp lý Deloitte Việt Nam, nhấn mạnh: "Tính ổn định và khả năng dự đoán của chính sách là yếu tố then chốt trong quyết định đầu tư công nghệ cao. Khi Giấy chứng nhận chỉ có thời hạn 5 năm, nhà đầu tư sẽ khó hoạch định chiến lược dài hạn, đặc biệt với các dự án quy mô lớn, vốn đầu tư hàng tỷ USD và chu kỳ ứng dụng công nghệ kéo dài 10-15 năm". Ông Tuấn cũng lưu ý rằng, việc siết chặt tiêu chí và giảm ưu đãi có thể làm giảm sức cạnh tranh của Việt Nam so với các nước láng giềng.
PGS.TS Bùi Tất Thắng, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển, cho rằng Việt Nam vẫn cần đẩy mạnh thu hút FDI, nhất là trong các lĩnh vực công nghệ cao, công nghệ sạch. Khi ưu đãi thuế không còn là "vũ khí chính", thì phải tìm những công cụ khác ngoài thuế, miễn sao đảm bảo môi trường kinh doanh thuận lợi hơn, hấp dẫn hơn so với các đối tác khác. Ông đề xuất cần bổ sung các biện pháp hỗ trợ phi thuế, như ưu đãi đất đai, đào tạo nhân lực hoặc hỗ trợ nghiên cứu phát triển (R&D), để bù đắp cho sự giảm sút về ưu đãi thuế.
Chính sách đủ tầm để thu hút nhà đầu tư chiến lược
Để Luật Công nghệ cao sửa đổi thực sự trở thành "nam châm" hút FDI, các chuyên gia khuyến nghị Chính phủ cần đo lường thực chất năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp Việt để xây dựng cơ chế nâng cấp phù hợp. Việc chỉ khuyến khích "nhận chuyển giao" mà thiếu dòng FDI dẫn dắt sẽ khiến nguồn lực bị phân tán, giảm cơ hội phát triển doanh nghiệp nội địa.
Giải pháp được đề xuất là kích hoạt toàn bộ các kênh hỗ trợ: thu hút FDI để tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; khuyến khích liên kết nghiên cứu giữa khu vực FDI - doanh nghiệp - trường đại học trong nước; thúc đẩy chuyển giao công nghệ qua các chương trình đồng tài trợ; phát triển cụm công nghiệp đổi mới sáng tạo và quỹ hỗ trợ doanh nghiệp nội tiếp nhận công nghệ.
"Điểm yếu lớn của khu vực doanh nghiệp Việt Nam là vai trò còn mờ nhạt trong chuỗi giá trị toàn cầu," ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, nói. Ông đề xuất cần đẩy mạnh các chương trình kết nối cung - cầu, hỗ trợ kỹ thuật, chia sẻ tiêu chuẩn sản xuất để doanh nghiệp nội đạt chuẩn nhà cung cấp, đồng thời hình thành các khu công nghiệp đổi mới sáng tạo, nơi doanh nghiệp lớn - nhỏ, trong và ngoài nước cùng hợp tác phát triển công nghệ.
"Nhà nước cần có vai trò "trung gian thúc đẩy" nhằm tạo ra các mối liên kết bền vững, hiệu quả và cùng có lợi giữa các thành phần kinh tế," ông nhấn mạnh.
